انگیزه های تالیف جوامع حدیثی

كه عموماً از اصحاب و راویان ائمه ـ علیهم السّلام ـ بودند در محضر ائمه ـ علیهم السّلام ـ یا بلافاصله پس از مراجعه به خانه به ثبت و نگارش گفتار ائمه ـ علیهم السّلام ـ اقدام می‌كردند. این امر نشانگر اهتمام اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ و راویان آنان به كتاب حدیث بوده است.
2. اصول اربعمأه بخاطر زمان فراهم آمدن و نیزكنترل و بازبینی كه احیاناً نسبت به بخشی از آنها از سوی ائمه انجام گرفت، از اتقان و اعتبار زیادی برخوردار بوده است، از این رو قدما وجود روایتی در این اصول را از جمله قرائن صحت خبر می‎دانستند.
3. وجود این اصول افزون بر آن‎كه حلقه اتصال كتب اربعه شیعه تا عصر رسالت و امامت را مبیّن می‎كند، نشان‎گر آن است كه جوامع روایی شیعه به عكس جوامع روایی اهل سنت بر فرهنگ مكتوب و سنت نگارش یافته متكی بوده است كه خود نشان‎گر اتقان این منابع است.
4. گر چه این اصول ناظر به تمام دوران امامت؛ یعنی عصر امام علی ـ علیه السّلام ـ تا عصر امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ است، امّا بیشترین شمار آنها در عصر صادقین ـ علیهما السّلام ـ تدوین یافته است.
5. در حال حاضر به استثنای شانزده اصل، نسبت به سایر اصول اربعمأه تنها گزارش‎های تاریخی در دست است و اگر این اصول امروز به دست ما می‎رسید، میراث روایی شیعه از غنا و استحكام بیشتری برخوردار بود.
دوره تدوین جوامع اولیه حدیثی
اصحاب ائمه ـ علیهم السّلام ـ تا دوران امام حسن عسكری ـ علیه السّلام ـ كوشیدند تا میراث روایی اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ را در قالب اصول روایی ثبت و ضبط كنند. بدین ترتیب گروهی بنا به سلیقه خود و میزان حضور در جلسات ائمه ـ علیهم السّلام ـ به ثبت پاره‎ای از روایات توفیق یافتند. گرچه شماری از محدّثان؛ هم‎چون حمید بن زیاد دهقان، یونس بن عبدالرحمن، محمد بن یحیی و.... به جامع نویسی و تنظیم بخش‎هایی از این اصول روی آوردند، اما بخاطر دسترسی نداشتن به تمام اصول روایی و درك بخشی از دوران صدور روایات از ائمه ـ علیهم السّلام ـ و نیز توجه آنان به بخشی خاص از روایات؛ نظیر احكام، كاری در خور و جامع ارائه نگردید.
از سوی دیگر رشد و تعالی جامعه شیعی در دوران غیبت صغرا و آغاز غیبت كبرای امام زمان ـ علیه السّلام ـ و نیاز پیوسته عالمان دینی، اعم از فقیهان، متكلمان، مفسران شیعه به میراث روایی مدّون و رویكرد اختلاف در نگرش‎های فقهی و كلامی در اثر پراكندگی اصول روایی ضرورت تدوین جوامع حدیثی شیعه را بیش از هر زمان دیگر ضروری می‎ساخت.
در پاسخ به چنین نیازی بود كه ثقه الاسلام كلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی اقدام به تبویب اصول روایی نمودند و كتاب‎های «كافی»، «من لا یحضره الفقیه»، «مدینه العلم»، «تهذیب و استبصار» به رشته تحریر در آمد. البته پیش از آنان بزرگانی